Zeehonden kunnen, net als mensen, ziek worden van virussen. Sommige virussen maken zeehonden tijdelijk ziek. Maar een aantal kan ook dodelijk zijn. In het centrum doen wij onderzoek naar virussen die zeehonden bij zich dragen. En waar mogelijk, proberen we ze te bestrijden.

Een van de meest dodelijke virussen is het Phoca Distemper Virus (PDV). Dit virus wordt ook wel het zeehondenvirus genoemd. Dit virus is enorm besmettelijk. Het wordt overgedragen wanneer dieren in contact komen met elkaar of door virusdruppeltjes die in de lucht zweven.  

Zeehonden die besmet zijn, krijgen symptomen als een zware ademhaling, hoesten, koorts en problemen met hun zenuwstelsel. Ook zijn ze gevoeliger voor het oplopen van andere ontstekingen. Uiteindelijk kan dit virus ervoor zorgen dat de zeehond overlijdt.

Het zeehondenvirus zorgde in 1988 en 2002 voor een enorme sterfte onder zeehonden. In 1988 overleed meer dan de helft van de Nederlandse populatie. Toen was nog niet bekend wat de doodsoorzaak was. Lenie ’t Hart vroeg viroloog Ab Osterhaus om dit te onderzoeken. Hij ontdekte toen het Phoca Distemper virus.

In 2002 sloeg het virus opnieuw toe. Toen stierf weer bijna de helft van de zeehonden in Nederland. De zeehonden die aanspoelden werden van het strand gehaald en naar een fabriekshal in Groningen gebracht. Ruim 1200 dode zeehonden werden namens het Zeehondencentrum onderzocht naar de doodsoorzaak. Het leek erop dat dit virus in een tijdsperiode van vijftien jaar opnieuw terugkwam. Dit betekent dat er een kans is dat in de toekomst weer een virusuitbraak komt.

Wussten Sie, dass...

We vinden het belangrijk om in de gaten te houden hoe het met de zeehonden gaat. Dit onderzoeken we door van elke opgevangen zeehond bloed- en speeksel af te nemen. Dan kijken we of daar virusdeeltjes inzitten. Zo houden we de gezondheid van de populatie zeehonden in de Waddenzee in de gaten. En bereiden we ons voor op een mogelijk nieuwe virusuitbraak. 

Kijk hieronder naar een mini-documentaire over hoe wij vanuit het centrum een virusuitbraak in de Waddenzee in de gaten houden.

Wereldwijd is er een groeiend besef dat toenemende antibiotica resistentie in ecosystemen de gezondheid van zowel mens als dier kan schaden. De afgelopen jaren zijn honderden zeehondenpups die in Pieterburen werden opgevangen onderzocht op de aanwezigheid van bacteriën resistent tegen antibiotica. Ana Rubio Garcia, hoofd-dierenarts van het Zeehondencentrum in Pieterburen, doet dit als onderdeel van haar promotieonderzoek naar het zeehondenmicrobioom, oftewel de complete collectie van micro-organismen die in zeehonden voorkomen inclusief aanwezige antibioticaresistente varianten.

Als mensen teveel gebruik maken van antibiotica dan kunnen bacteriën resistent worden. Dat betekent dat de bacteriën niet meer gevoelig zijn voor de medicijnen en dus niet doodgaan. Dit is een groot probleem, want als dit vaker gebeurt dan wordt de kans steeds kleiner om te genezen van zo’n ontsteking. Dan moeten er nieuwe medicijnen worden gemaakt om bacteriën te bestrijden. Daarom is het belangrijk om op een goede manier met antibiotica om te gaan.

Er bestaat een kans dat antibioticaresistentie bacteriën in de Waddenzee terecht komen. Als deze bacteriën ons lichaam verlaten via het water dat wij gebruiken dan komt dat uiteindelijk in rivieren en in de zee terecht. Zo kunnen zeedieren in aanraking komen met deze soort bacteriën en ze in binnenkrijgen. Als dit gebeurt met zeehonden, dan kunnen wij door ze te onderzoeken aantonen dat er antibioticaresistentie van bacteriën in de Waddenzee zijn.

Ana is benieuwd of zeehonden bacteriën in hun lichaam hebben die ongevoelig zijn tegen antibiotica. Zij doet haar promotieonderzoek (PhD) naar alle microscopisch kleine organismen die in een zeehond voorkomen, zoals bacteriën, virussen en schimmels. Zo kan Ana onderzoeken of daar ook resistente bacteriën bijzitten.

We voeren het onderzoek uit op de zeehonden die bij ons zijn opgevangen. Van elke zeehond die binnenkomt wordt met een wattenstaafje een monster genomen vanuit de anus. Dit monster wordt daarna in ons laboratorium gekweekt: dit betekent dat we de gevonden bacteriën laten groeien zodat we er veel meer van hebben. Dat maakt het makkelijker om te kijken welke soorten bacteriën er zijn.

Wussten Sie, dass...

Uit Ana haar onderzoek komen verschillende resultaten. Zo hebben zeehonden veel dezelfde soorten bacteriën in hun lichaam als mensen. Ook zijn er weinig bacteriën gevonden die niet meer gevoelig zijn voor antibiotica. Met andere woorden: er is weinig antibioticaresistentie. Dat is goed nieuws! Op dit moment lijkt het ontzettend mee te vallen met de antibioticaresistentie in de Waddenzee.

We keken ook naar wat er gebeurt bij een zeehond als die tijdens de opvang antibiotica nodig had om te herstellen. Nu blijkt dat er geen verschil is tussen de bacteriën van zeehonden die de behandeling kregen en niet-behandelde zeehonden. Dus na de behandeling van antibiotica komen de natuurlijke bacteriën weer terug die een zeehond in zijn lichaam heeft. Dit is erg opvallend, aangezien dit herstel van de natuurlijke bacteriën bij mensen soms maanden of jaren kan duren. Dit betekent dus dat antibioticagebruik bij opgevangen zeehonden geen effect heeft op de Waddenzee als de zeehonden weer worden vrijgelaten.

De zeehond is dus een belangrijke bio-indicator voor antibioticaresistentie in de Waddenzee. Dat betekent dat de zeehond een dier is die kan laten zien hoe goed het met zijn leefomgeving gaat. Met het doorgaan van dit onderzoek houden we een vinger aan de pols: we houden in de gaten of de situatie verandert.

Kijk hieronder naar een mini-documentaire over hoe wij vanuit het centrum antibioticaresistentie bij zeehonden in de gaten houden:  

Jaarlijks krijgen wij tientallen meldingen over verstrikte zeehonden. Ze komen vast te zitten in rondzwervend afval in de zee. Dat kan bijvoorbeeld een visnet, ballonlint of een frisbee zijn. We komen helaas de gekste dingen tegen. Het afval kan voor diepe wonden zorgen, of nog erger: de zeehond kan er dood aan gaan.  

Rondzwervend afval in de zee is vaak plastic dat ronddrijft op het water of onderwater. Zeehonden (en andere dieren) zwemmen erdoorheen door hun nieuwsgierige karakter. Of ze verwarren het voor een prooi en komen zo vast te zitten. 

Sinds 2010 houden wij het aantal meldingen bij van verstrikte zeehonden. Dierenarts en onderzoeker Anna Salazar Casals deed onderzoek naar de aantallen en soorten verstrikkingen in Nederland. De gegevens komen uit een gezamenlijk onderzoek van zeehondenopvangcentra Zeehondencentrum Pieterburen, Aseal en Ecomare in samenwerking met het Max Planck instituut. 

Wussten Sie, dass...

In de grafiek hieronder zie je dat dit aantal meldingen gemiddeld is gestegen: in 2010 waren er ‘slechts’ 8 meldingen, terwijl in 2019 dit in totaal 38 waren. Ze kwamen tot de schrikbarende conclusie dat het aantal meldingen in de afgelopen 11 jaar vier keer zo hoog geworden.  

Opvallend is dat 88 procent van de verstrikkingen onder zeehonden wordt veroorzaakt door materiaal uit de visserij, zoals visnetten, vislijnen en vishaakjes. De overige 12 procent komt van ander materiaal. Wij hebben verstrikte zeehonden in het centrum opgevangen die zelfs vastzaten in een t-shirt of een frisbee. 

Zeehonden kunnen op verschillende manieren verstrikt raken, zoals de afbeelding laat zien. Het grootste deel van deze zeehonden zit met hun nek vast. Dit zijn dan vooral grijze zeehonden (Halichoerus grypus). Daarnaast kunnen ze ook zwerfafval, zoals vishaakjes, inslikken – met destraseuze gevolgen voor het dier. Het gevaar van al deze verstrikkingen is de schade die het aanricht. Een vislijn kan door de huid van de zeehond snijden en de spieren, bloedvaten en organen beschadigen. Zo lang de diepte van de wond beperkt blijft tot hun vetlaag kunnen zeehonden een verstrikking overleven. 

Het grootste deel van de verstrikte zeehonden zijn jonge zeehonden (juvenile). Door hun nieuwsgierigheid of speelsheid steken ze waarschijnlijk hun kop door plastic of touw of ze willen er mee spelen. Hierdoor raakt het dier zo verstrikt dat het hen zelf niet lukt om zich weer te los te maken. Doordat het vaak om jonge dieren gaat, zijn ze ook nog in de groei. De verstrikking gaat daardoor steeds strakker zitten. En worden de wonden nog veel erger. 

Als we een verstrikte zeehond vinden dan kunnen we meestal helpen. In 3 op de 10 gevallen kunnen we de zeehond op locatie helpen en direct loslaten. Dat zien we natuurlijk het liefst, want dan hoeft het dier niet mee naar de opvang.

Voor 4 op de 10 verstrikte zeehonden is opvang en verdere verzorging wel nodig. De overige 30 procent van verstrikte zeehonden kunnen we niet helpen: bij 20 procent lukt het niet om het dier te vangen en in 10 procent van de gevallen is het dier al overleden.   

Zeehondenwachters kijken bij een verstrikte zeehond op het strand welke hulp nodig is. Als het visnet bijvoorbeeld nog niet voor verwondingen heeft gezorgd, dan kan diegene het visnet direct losknippen en de zeehond vrijlaten. Als de zeehond medische hulp nodig heeft voor de verwondingen, dan wordt de zeehond naar een opvangcentrum gebracht.  

In het centrum controleren en verzorgen onze dierenartsen de wonden bij binnenkomst. Zeehonden hebben meestal een diepe vetlaag van een paar centimeter; dit betekent dat de wond soms vrij diep kan zijn zonder dat de zeehond van binnen in het lichaam gewond is geraakt. Als de wond schoon en dichtgegroeid is kan, de zeehond soms na een paar weken weer worden vrijgelaten. Het enige dat de zeehond eraan overhoudt is een litteken, zoals je op de foto van zeehond Tefiti kunt zien.