Wereldwijd is er een groeiend besef dat toenemende antibioticaresistentie in ecosystemen de gezondheid van zowel mens als dier kan schaden. De afgelopen jaren zijn honderden zeehondenpups die in Pieterburen werden opgevangen onderzocht op de aanwezigheid van bacteriën resistent tegen antibiotica. Ana Rubio-Garcia, hoofd-dierenarts van het Zeehondencentrum in Pieterburen, doet dit als onderdeel van haar promotieonderzoek naar het zeehondenmicrobioom, oftewel de complete collectie van micro-organismen die in zeehonden voorkomen inclusief aanwezige antibioticaresistente varianten.

Als mensen teveel en/of niet goed gebruik maken van antibiotica dan kunnen bacteriën resistent worden. Dat betekent dat de bacteriën niet meer gevoelig zijn voor de medicijnen en dus niet doodgaan. Dit is een groot probleem, want als dit vaker gebeurt dan wordt de kans steeds kleiner om te genezen van zo’n ontsteking. Dan moeten er nieuwe medicijnen worden gemaakt om bacteriën te bestrijden. Daarom is het belangrijk om op een goede manier met antibiotica om te gaan.

Er bestaat een kans dat antibioticaresistentie bacteriën in de Waddenzee terecht komen. Wanneer mensen of dieren niet goed met antibiotica worden behandeld, dan bestaat er een kans dat bacteriën resistent worden. Als deze bacteriën ons lichaam verlaten via het water dat wij gebruiken dan komt dat uiteindelijk in rivieren en in de zee terecht. Zo kunnen zeedieren in aanraking komen met deze soort bacteriën en ze in binnenkrijgen. Als dit gebeurt met zeehonden, dan kunnen wij door ze te onderzoeken aantonen dat er antibioticaresistentie van bacteriën in de Waddenzee zijn.

Ana is benieuwd of zeehonden bacteriën in hun lichaam hebben die ongevoelig zijn tegen antibiotica. Zij deed haar promotieonderzoek (PhD) naar bacteriën, microscopisch kleine organismen, die in een zeehond voorkomen. Zo onderzocht Ana of daar ook resistente bacteriën bijzaten.

We voerden het onderzoek uit op 250 zeehonden die bij ons werden opgevangen. Van elke zeehond die binnenkomt wordt met een wattenstaafje een monster genomen vanuit de anus. Dit monster wordt daarna in ons laboratorium en het laboratorium van CERTE in Leeuwarden gekweekt: dit betekent dat we de gevonden bacteriën laten groeien zodat we er veel meer van hebben. Dat maakt het makkelijker om te kijken welke soorten bacteriën er zijn, of ze antibioticaresistent zijn en tegen welke antibiotica ze dat precies zijn.

Wussten Sie, dass...

Uit Ana haar onderzoek komen verschillende resultaten. Zo hebben zeehonden veel dezelfde soorten bacteriën in hun darmen als mensen. Ook zijn er weinig bacteriën gevonden die niet meer gevoelig zijn voor verschillende soorten antibiotica. Met andere woorden: er was weinig antibiotica-multiresistentie in de onderzochte zeehonden. Dat is goed nieuws!

We keken ook naar wat er gebeurt bij een zeehond als die tijdens de opvang antibiotica nodig had om te herstellen. Als een zeehond antibiotica krijgt kunnen de normale bacteriën in de darm worden beïnvloed, net zoals bij andere dieren en mensen. Uit de eerste onderzoeksresultaten blijkt dat een paar dagen na de antibioticakuur er geen verschil was tussen de bacteriën van zeehonden die de behandeling kregen en niet-behandelde zeehonden. Dus dit kan betekenen dat na de behandeling van antibiotica de natuurlijke bacteriën weer terug komen die een zeehond in zijn darmen heeft. Dit is erg opvallend, aangezien dit herstel van de darmbacteriën bij mensen soms maanden of jaren kan duren. Op dit moment is het onderzoek nog steeds bezig om dit beter te begrijpen.

De zeehond kan dus een belangrijke bio-indicator voor antibioticaresistentie zijn in de Waddenzee. Dat betekent dat de zeehond een dier is die kan laten zien hoe goed het met zijn leefomgeving gaat. Met het doorgaan van dit onderzoek houden we een vinger aan de pols: we houden in de gaten of de situatie verandert.

Kijk hieronder naar een mini-documentaire over hoe wij vanuit het centrum antibioticaresistentie bij zeehonden in de gaten houden:

Jaarlijks krijgen wij tientallen meldingen over verstrikte zeehonden. Ze komen vast te zitten in rondzwervend afval in de zee. Dat kan bijvoorbeeld een visnet, ballonlint of een frisbee zijn. We komen helaas de gekste dingen tegen. Het afval kan voor diepe wonden zorgen, of nog erger: de zeehond kan er dood aan gaan.  

Rondzwervend afval in de zee is vaak plastic dat ronddrijft op het water of onderwater. Zeehonden (en andere dieren) zwemmen erdoorheen door hun nieuwsgierige karakter. Of ze verwarren het voor een prooi en komen zo vast te zitten. 

Sinds 2010 houden wij het aantal meldingen bij van verstrikte zeehonden. Dierenarts en onderzoeker Anna Salazar Casals deed onderzoek naar de aantallen en soorten verstrikkingen in Nederland. De gegevens komen uit een gezamenlijk onderzoek van zeehondenopvangcentra Zeehondencentrum Pieterburen, Aseal en Ecomare in samenwerking met het Max Planck instituut. 

Wussten Sie, dass...

In de grafiek hieronder zie je dat dit aantal meldingen gemiddeld is gestegen: in 2010 waren er ‘slechts’ 8 meldingen, terwijl in 2019 dit in totaal 38 waren. Ze kwamen tot de schrikbarende conclusie dat het aantal meldingen in de afgelopen 11 jaar vier keer zo hoog geworden.  

Opvallend is dat 88 procent van de verstrikkingen onder zeehonden wordt veroorzaakt door materiaal uit de visserij, zoals visnetten, vislijnen en vishaakjes. De overige 12 procent komt van ander materiaal. Wij hebben verstrikte zeehonden in het centrum opgevangen die zelfs vastzaten in een t-shirt of een frisbee. 

Zeehonden kunnen op verschillende manieren verstrikt raken, zoals de afbeelding laat zien. Het grootste deel van deze zeehonden zit met hun nek vast. Dit zijn dan vooral grijze zeehonden (Halichoerus grypus). Daarnaast kunnen ze ook zwerfafval, zoals vishaakjes, inslikken – met destraseuze gevolgen voor het dier. Het gevaar van al deze verstrikkingen is de schade die het aanricht. Een vislijn kan door de huid van de zeehond snijden en de spieren, bloedvaten en organen beschadigen. Zo lang de diepte van de wond beperkt blijft tot hun vetlaag kunnen zeehonden een verstrikking overleven. 

Het grootste deel van de verstrikte zeehonden zijn jonge zeehonden (juvenile). Door hun nieuwsgierigheid of speelsheid steken ze waarschijnlijk hun kop door plastic of touw of ze willen er mee spelen. Hierdoor raakt het dier zo verstrikt dat het hen zelf niet lukt om zich weer te los te maken. Doordat het vaak om jonge dieren gaat, zijn ze ook nog in de groei. De verstrikking gaat daardoor steeds strakker zitten. En worden de wonden nog veel erger. 

Als we een verstrikte zeehond vinden dan kunnen we meestal helpen. In 3 op de 10 gevallen kunnen we de zeehond op locatie helpen en direct loslaten. Dat zien we natuurlijk het liefst, want dan hoeft het dier niet mee naar de opvang.

Voor 4 op de 10 verstrikte zeehonden is opvang en verdere verzorging wel nodig. De overige 30 procent van verstrikte zeehonden kunnen we niet helpen: bij 20 procent lukt het niet om het dier te vangen en in 10 procent van de gevallen is het dier al overleden.   

Zeehondenwachters kijken bij een verstrikte zeehond op het strand welke hulp nodig is. Als het visnet bijvoorbeeld nog niet voor verwondingen heeft gezorgd, dan kan diegene het visnet direct losknippen en de zeehond vrijlaten. Als de zeehond medische hulp nodig heeft voor de verwondingen, dan wordt de zeehond naar een opvangcentrum gebracht.  

In het centrum controleren en verzorgen onze dierenartsen de wonden bij binnenkomst. Zeehonden hebben meestal een diepe vetlaag van een paar centimeter; dit betekent dat de wond soms vrij diep kan zijn zonder dat de zeehond van binnen in het lichaam gewond is geraakt. Als de wond schoon en dichtgegroeid is kan, de zeehond soms na een paar weken weer worden vrijgelaten. Het enige dat de zeehond eraan overhoudt is een litteken, zoals je op de foto van zeehond Tefiti kunt zien.