Autor: Marco Boshoven

Het onderzoek in de Dollard loopt al sinds 2015. In al deze jaren zijn verschillende resultaten geboekt. We hebben meer geleerd over het gedrag van zeehondenmoeders en hun pups. Ook hebben we de resultaten kunnen gebruiken om ons opvangbeleid aan te passen: we observeren zeehondenpups nu langer en vangen minder pups op. Hieronder delen we de resultaten die we tot nu toe in kaart hebben gebracht.

Vroeger dachten we dat een zeehondenpup die alleen langs de kust lag door de moeder in de steek was gelaten. Ze werden ook wel ‘huilers’ genoemd, door het geluid dat ze maakten. Maar waren ze wel echt verlaten? Onze onderzoekers hebben in de afgelopen jaren verschillende moeders gevolgd. Ze hebben gekeken hoelang het duurde voordat ze weer terugkwamen bij hun pup.

Zo hebben we ontdekt dat pups regelmatig een tijdje alleen werden gelaten (zie de foto hieronder). Sommige moeders bleven zelfs acht uren weg. Daarna doken ze weer op en gaven ze hun pup melk. Dit betekent dat een pup in z’n eentje niet per sé verlaten is. Zeehondenmoeders moeten ook voor zichzelf zorgen en jagen voor voedsel. Het is heel normaal dat ze niet de hele tijd bij haar pup kan zijn.

De onderzoekers keken ook naar het gedrag van moeders en hun pups én pups van andere moeders. Ze kwamen erachter dat pups niet alleen bij hun eigen moeder drinken, maar ook meedrinken bij andere moeders. Niet alle moeders laten dit toe; er zijn moeders die alleen hun eigen pup melk geven (zie in de afbeelding hieronder) Maar er zijn ook hele sociale moeders, die tientallen andere pups laten zogen. Een van de moeders gafverschillende pups melk!

Zeehondenpups kunnen niet alleen overleven van de melk van andere moeders. De eerste 7-11 dagen van hun leven drinkt de pup bij de eigen moeder, daarna laat de moeder soms andere pups bij haar drinken. Als een pup binnen die eerste 7-11 dagen tijd hun moeder kwijtraakt, dan kan ze melk van andere moeders krijgen. Dit betekent niet dat de verlaten pup het overleeft met alleen melk van andere moeders. De pup krijgt namelijk de meeste melk van haar eigen moeder. Andere zeehondenmoeders kunnen de eigen moeder dus niet vervangen, maar gezamenlijk kunnen ze wel voor meerdere pups zorgen. Het is net een crèche voor zeehonden.

Door dit onderzoek hebben wij onze regels voor zeehondenopvang kunnen aanpassen. Dankzij deze ontdekkingen observeren Robbenwachters pups die alleen zijn wel 24 tot 48 uur. Dit is een stuk langer dan eerst. Zo krijgen de pups een grotere kans om bij hun moeder te blijven. En worden nu alleen pups opgevangen die hun moeder echt zijn kwijtgeraakt.

Vraag je je af hoe een blinde zeehond in het wild overleeft? Zeehonden zijn gewend om met weinig zicht te jagen. De meeste zeehondensoorten zoeken hun voedsel tientallen, soms zelfs honderden meters onder water. Licht dringt niet zo diep door in de zee en ze jagen dan ook vaak in het donker. Ondanks dat hun ogen groot zijn en meer onder water zien dan wij, zijn het de snorharen die onmisbaar zijn bij het jagen.

Zeehonden hebben erg gevoelige snorharen, waarmee ze de kleinste waterbewegingen kunnen herkennen. Hierdoor vinden ze hun weg door de stroming van het water en voelen ze de trillingen die vissen afgeven. Deze worden opgepikt door de honderden zenuwen van iedere snorhaar. Minuten nadat een vis is weggezwommen kan een zeehond deze nog opsporen. Dat komt doordat de snorharen van een zeehond niet glad zijn, zoals bij een hond of kat, maar geribbeld. Daarom glijden ze bijna vloeiend door het water heen.

Hierdoor kan Blind, de blinde zeehond die al jarenlang wordt gezien door onze onderzoekers in de Dollard, genoeg eten vinden zonder iets te zien.

Een van de onderzoeken die we doen in de Dollard, is het observeren van tien zeehondenmoeders. Er wordt over meerdere jaren gekeken of hun manier van moeder zijn veranderd. Ze kijken bijvoorbeeld of moederzeehond meer of minder pups van andere moeders voedt. En of ze altijd dezelfde pups voert of dat dit ook verschilt. Daarnaast wordt er onderzocht of zeehondenmoeders elkaar pups melk geven. Deze dingen bij elkaar noemen we de moederschaps aanpak. 

Allonursing betekent dat een zeehond moedermelk geeft aan een pup van een andere zeehond. De reden van Allonursing bij zeehonden blijft onbekend, melk geven kost namelijk enorm veel energie voor een zeehondenmoeder. Ook is er een groter risico dat moeders, andere pups ziek kunnen maken. Daarom is dit voor ons een belangrijk onderwerp om te onderzoeken.

Er zijn vijf verschillende verwachtingen die onze onderzoekers hebben bedacht waarom zeehonden ook andere pups verzorgen:

1. Allonursing is het gevolg van ongepast gedrag van een moederzeehond.
2. Zeehondenmoeders wisselen af om de jongen van elkaar te verzorgen.
3. Vrouwtjes verzorgen pups van een andere zeehondenmoeder omdat het goed zou zijn voor hun gezondheid.
4. Vrouwtjes voeden pups van andere moeders om extra melk weg te geven die hun eigen pup niet gedronken heeft.
5. Onervaren zeehonden geven spontaan melk zonder zwanger te zijn, of omdat ze hun jongen verloren zijn.

Dit onderzoek doen we tijdens onze observatie in de Dollard: de periode waarin gewone zeehonden hun pups krijgen. Er worden filmpjes gemaakt van de moeders die melk geven. Met foto identificatie kunnen we de verschillende pups herkennen.

Plaatstrouw betekent dat een dier bij een bepaald gebied blijft of terugkeert. Bij het onderzoek dat Zeehondencentrum Pieterburen uitvoert in de Dollard, kijken we naar de geboortefilopatrie. Dit betekent dat de zeehond terug keert naar hun eigen geboorteplaats om daar zelf te bevallen.

Er wordt onderzocht of pups van het vorige seizoen terugkomen naar de Dollard om daar hun pup te krijgen. Ook kijken onze onderzoekers of dit elk jaar gebeurt. Elke zeehondenpup wordt bij geboorte door ons geïdentificeerd. Dit doen we met de foto’s die we jaarlijks maken van elke zeehond die terugkeert bij de Dollard. Deze methode noemen we foto identificatie.

Er zijn ook dingen die invloed kunnen hebben op het terugkomen van zeehond bij het geboorte gebied. Bijvoorbeeld als is een zeehond meerdere keren verstoord wordt door geluid of bijvoorbeeld loslopende honden. De zeehond kan daar stress van krijgen en onthoudt dat die plek niet veilig is. De zeehond zal niet meer terugkomen. Daarom zit ons onderzoekteam op afstand achter een muur met gaten tijdens het onderzoek. De zeehonden zien ze niet zitten.

Met het veldonderzoek dat wij uitvoeren, bestuderen en analyseren we het gedrag van zeehondenmoeders- en pups in het wild. Een voorbeeld hiervan is ons doorlopende onderzoek in het Dollardgebied. Hoe wat dat precies doen, vertellen we je hieronder.

Met het veldonderzoek is ons team afhankelijk van eb en vloed. Onze onderzoekers zijn vier uur voordat het vloed is aanwezig bij de kijkwand. Met laagwater rusten zeehonden op drooggevallen zandbanken in de zee, maar als het vloed wordt verplaatsen ze zich naar de kust. Tijdens vloed zijn de zeehonden het beste van dichtbij te zien. Drie uur na vloed zijn ze klaar met observeren. Ze bestuderen in deze tijd het gedrag van de zeehonden.

Weet jij wat het onderzoeksteam allemaal nodig heeft? Het team heeft verschillende materialen bij zich om het onderzoek goed te laten verlopen. Denk bijvoorbeeld aan:

• Camera’s voor foto-identificatie van de zeehonden
• Lenzen
• Batterijen en SD-kaartjes
• Statief waar de camera’s op kunnen staan
• Notitieboekjes en pennen
• Getijden schema en weersvoorspellingen
• Heel veel geduld

Ook worden er materialen meegenomen die van pas kunnen komen als een zeehond na observatie opgevangen moet worden. De zeehond wordt dan meegenomen in een grote mand naar het Zeehondencentrum. Voorbeelden van materialen die nodig zijn voor de opvang van een zeehond zijn:

• Handdoeken
• Scrubs en overals
• Glazen pot, trechter, buisje, water en ORS
• Een weegschaal
• Blauwe spray om de pups te markeren (in de rest van de provincie worden zeehonden oranje gemarkeerd)
• Plastic tassen voor afval
• Handschoenen, mondkapjes en blauwe schoenen

Aan het einde van de dag gaat het team terug naar het Zeehondencentrum. Ze sluiten samen de dag af. De informatie de ze hebben verzameld wordt op een harde schijf gezet. Alle belangrijke gebeurtenissen zoals geboortes, gemarkeerde dieren of meegenomen zeehonden worden opgeschreven in het notitieboekje. Ook wordt er een update gegeven aan de rest van het team.

Er zijn twee manieren om een zeehond te identificeren. De eerste manier is de ‘capture-mark-recapture’ methode. Dit betekent dat een zeehond wordt gevangen en wordt gemarkeerd met een spray. Deze methode willen we het liefste uit de weg gaan. Want het vangen van een zeehond is erg stressvol. Stress verandert het gedrag van de zeehond en dus ook de resultaten van het onderzoek.

Onze onderzoekers gebruiken daarom de methode foto identificatie. Ze maken van alle zeehonden die uit het water komen een foto. Dit doen ze direct omdat de vacht van de zeehond dan nog nat is. Op de natte vacht is het patroon van de zeehond duidelijker te zien. Bij elke foto omcirkelen onze onderzoekers wat hen het meest opvalt aan de zeehond. Denk aan patronen of littekens. Als het patroon overeenkomt met foto’s die eerder genomen zijn, weten we dat het dezelfde zeehond is.

Om dit proces sneller en makkelijker te maken werken ze met programma Photo-ID. Een foto van een zeehond wordt in het programma gezet. Het programma onderzoekt deze foto en herkent de patronen van de zeehond. Daarna wordt de foto automatisch aan een van de zeehonden uit de lijst gekoppeld.

Hieronder staat een voorbeeld van hoe wij de zeehonden kunnen herkennen. Bij de pijltjes zijn opvallende vlekken te vinden. Zoals je kan zien in de foto is de vacht van kleur verandert, maar zijn de vlekken nog steeds zichtbaar. Het pijltje onder zijn flipper wijst drie puntjes aan die bij beide foto’s gelijk zijn. Het pijltje naar zijn hoofd wijst een soort witte vlek met vier puntjes aan. Naast dat het programma de foto’s automatisch herkend, is voor ons belangrijk om zelf nog eens goed te kijken of het klopt. We hebben namelijk al 400 zeehonden in de database.

In de zomer van 2021 was er een zeehond in De Onlanden. Een bijzondere gebeurtenis, want een zeehond in zoet water zie je niet vaak. Na vele uren op grote afstand foto’s maken, is het gelukt om zijn tag-nummer (deze staat op een labeltje aan zijn achter flipper) én vlekkenpatroon goed op de foto te zetten. En wat bleek: het was een oude bekende van ons. De zeehond heeft een tag met nummer 20-115. Zo wisten we dat het zeehond Thor is. Ook hebben we de foto in het photo-ID programma gezet. De gemaakt foto werd herkend. Door het onderzoek van Bea en Marga is iedere zeehond die in het centrum heeft gezeten op de foto gezet.